foto: Printskrin
U srcu Balkana, u Pirotu, smešten je Muzej Ponišavlja, riznica kulturne baštine i istorije ovog kraja. Među mnogobrojnim eksponatima koji svedoče o bogatom nasleđu Pirota, posebno mesto zauzimaju tri predivno očuvana mangala.
Mängal (prenosač) je reč koja potiče iz turskog odnosno arapskog jezika i predstavlja bakarni predmet sa ručicama sa strane iz 19. veka, posudu koja se koristila za blago zagreavanje prostorija, očuvanje toplote jela i pripremu kafe u gradskim kućama. Pored svoje praktične primene, zahvaljujući detaljnom kalaisanju i bogatim ornamentima, ovakav mangal su rado posedovale i imućne porodice zbog njegove značajne umetničku dimenziju. Mangali sa atešlukom-izrezbareni, ukrašeni datiraju još iz perioda Osmanskog carstva i imaju bogatu istoriju u bosanskom društvu. Svaki mangal je jedinstveno umetničko delo, odražavajući majstorstvo i kreativnost svojih tvoraca kazandžijskog zanata.
U doba kada centralno grejanje nije postojalo, ovaj bakarni predmet, kalajisan činio se neizostavnim delom svakodnevnog života. U zimskim mesecima, kako je bio pogodan za prenošenje iz prostorije u prostoriju, služio je za zagreavanje domova, dok je tokom cele godine bio koristan za održavanje toplote jela i pravljenje tradicionalne kafe. Njegova upotreba i lepota činili su ga središnjim delom kućnog života, okupljajući porodicu i prijatelje oko svoje topline.
U donji deo mangala se, najprije, stavljao pepeo, potom i ugalj koji se, kasnije, pretvarao u žar. Da bi se uzmirisala kuća, u žar su se stavljale trave, najcešce ćaben trava koju su hadžije donosile sa Kabe. Iz bezbednosnih razloga, stavljao se i komad gvožđa, ali i mirisno lišće – najčešće ćeben trava koju su nekada hadžije donosile sa Kabe kako bi se, pored toplote, kuća ispunila i mirisom. Preko zara se stavljalo i zvono kako bi se održala toplota, objašnjavaju iz Muzeja u kratkoj priči o mangalu čiji se primerci čuvaju u stalnoj izložbenoj postavci.
Muzej Ponišavlja ponosno čuva tri mangala u svojoj stalnoj postavci, omogućavajući posetiocima da se dive njihovoj lepoti i funkcionalnosti. U muškoj sobi nalazi se jedan, drugačiji po izradi i manji po visini i datira još iz 1833. godine. Ovi eksponati ne samo da svedoče o veštini starih majstora, već i o bogatoj kulturnoj tradiciji koja je oblikovala život ljudi u ovom regionu.
Za sve ljubitelje istorije i kulture, poseta Muzeju Ponišavlja i razgledanje ovih prelepih mangala pruža jedinstvenu priliku da se povežu s prošlošću i osete duh vremena kada su umetnost i praktičnost bile nerazdvojno povezane. Mangal nije samo predmet – on je simbol kulturne baštine, umetničkog izraza i zajedništva koje je krasilo domove naših predaka.
foto: Printskrin, Muzej Ponišavlja
